Peter Lynch Makaleler Serisi 23: California Araştırması

Herkese selamlar.

Uzun zamandır Peter Lynch makalesi yayınlamamıştım.

Bu hafta bunlara devam edip orta vadede bütün makaleleri bitirmeyi hedefliyorum.

Bugünkü makalede Peter Lynch 1994 yılında California durgunluktan çıkarken uyguladığı yatırım stratejisini anlatıyor.

Bu yüzden bu makalenin ünlü yatırımcının kafasının içine girebilmek o zamanki düşüncelerini ve yaptığı hamleleri anlayabilmek için çok önemli bir fırsat olduğunu düşünüyorum.

Hadi başlayalım.

Dünyanın en büyük yedinci ekonomisi dibe yaklaşıyor. Sıçramaya hazırlanın.

Yazan Peter Lynch

Son dönemde, California’nın gerilemesi ve düşüşü New York Times’ın baş sayfasına taşındı, hem de üç bölümlük seri halinde.

California’nın Gerilemesi ve Düşüşü, New York Times’ın 23 Temmuz 1990’da ön sayfasında yer alan New England’ın Yükseliş ve Düşüşü’yle rahatsız edici bir benzerlik taşıyor. Dört yıl içinde, New England ekonomik mucizeden ekonomik felakete dönüştü. Haberlerde sadece kaybedilen işler ve gayrimenkul piyasasının ölümü konuşulur oldu. Sanırdınız ki memleketim Massachusetts’in tasfiye edilmesi gerekiyor.

Şimdi New England toparlandığına ve Massachusetts de hala yerinde olduğuna göre, “felakete” daha tarafsız şekilde bakabiliriz. Konut fiyatları, lüks konut pazarı hariç hiçbir zaman çökmedi ve süslü evler de tekrar yüksek fiyatlara satılmaya başlandı. İnsanlar gülümsemeye ve alışveriş yapmaya devam etti. Hayret verici olan ise New England’daki toparlanmanın işsizlikte düşüş yaşanmadan olmasıydı.

Yaşananın bir benzeri 1980’lerde eski İngiltere’de de oldu. İngiliz ekonomisi o kadar umutsuz görünüyordu ki toparlandığında insanlar bayram etmişlerdi. İngiliz hisseleri de sonrasında iyi yükseldiler.

1993’teki California, bana 1990’ların New England’ını ya da 1980’lerin başındaki İngiltere’yi hatırlatıyor. Çalışan 14 milyon kişiden 560.000’i işini kaybetti yani felaketin bir kısmı hayali değil. Fakat ümitsizliğin gürültüsü altında (örnek olarak savunma sanayinde daha fazla işten çıkarmalar beklenirken) insanlar eyalette hiçbir iş kalmayacağından korkuyorlardı.    

Çoğunluğu lüks konutlarda olmak üzere, California konut fiyatlarında düşüş yaşandı. 1980’lerde konut fiyatları ikiye katlandıktan sonra zaten bir geri çekilme bekleniyordu. Eğer Doğu Yakasında meydana gelen Batı’da da tekrarlanırsa, California gayrimenkul piyasası ruh halinde değişim meydana gelir gelmez istikrara kavuşacaktır. Sonra tüketici harcamalarında ılımlı bir iyileşme görürüz ve yatırımcılar daha müreffeh bir gelecek beklentisine girdikçe California şirketlerinin hisse senetlerinde daha büyük sıçrayışlar görebiliriz.

New England’ın durumunun iyileşmesi, eyalet hükümetinin bütçe açığını düşürmesi ve bilançosunu düzeltmeye başlamasıyla olmuştu. Şu an California da aynı süreçten geçiyor. Birkaç yıllık çifte olumsuz durumdan sonra (vergileri arttırmak ve ücret kesintisi) California hükümeti bilançosunu düzeltmek üzere. Bütçe açığı 1993’te 2.6 milyar dolardı ve 1994’te 560 milyon dolara düşmesi planlanıyor. 1995’te ise sıfır bütçe açığı hedefleniyor.

New England düzlüğe çıkarken, bölgesel bankalara ve tasarruf-borç verme kurumlarına (S&L) yatırım yaparak kâr ettim. Çoğu defter değerinin altında ve çok düşük fiyat kazanç oranlarıyla cezbedici fiyatlardan satılıyordu. Sağ kalmak için gerekli araç gereci olanlar, kayda değer derecede iyi performans gösterdiler. Sorunlu krediler azaldı, kârlar fırladı. Hisse senedi fiyatları ikiye, üçe, bazı durumlarda dörde katlandı ve bütün bunlar üç yıldan kısa sürede oldu.

California S&L’lerinin de aynı senaryoyu takip etmeyeceklerine inanmak için bir neden yok. Bunu yazarken, bu kurumların yarısı defter değerinin altında işlem görüyor. San Francisco Montgomery Securities’den S&L analisti Joe Bolson’un bana söylediğine göre, S&L’ler beş yıldan beri ilk kez ipotekli gayrimenkulleri satabiliyorlarmış. Kredi batışlarında en kötü geride kalmış olabilir.

Jolson, özellikle bu yılın başlarında benim de önerdiğim SFFED’i beğeniyor. Ayrıca özellikle California araç kredilerinde uzmanlaşmış olan şu anda 12,50 dolardan satılan CTL Credit ve 10,50 dolardan satılan Westcorp’u öneriyor. Bunlar zayıf otomobil pazarında istikrarlı şekilde büyüyen ve satışlardaki artıştan yararlanacak şirketler.

Diğer analistler, başta kredilerinin %74’ünü California’ya veren eyaletin en büyüğü olan H.F. Ahmahson olmak üzere eyaletin en büyük S&L’leri hakkında iyimserler. New England’daki benzerleri gibi Ahmahson da pahalı bir ders aldı ve o zamandan beri ticari gayrimenkullerden uzak duruyor. Ayrıca şirket yakın zamanda 1.2 milyar dolarlık sorunlu müstakil konut kredisini de Bear Stearns’e satarak büyük bir bela yığınından kurtuldu. Bu işlem modern finans tarihindeki en büyük tek seferlik sorunlu konut kredisi satışı olarak bütün rekorları kırabilir.

Bu sert hareket Ahmanson’un defter değerinden hisse başı 19.50 doları silebilir fakat uzun vadede şirketi güçlendirecek ve kârlardaki daha büyük yükselişler için şirketi hazırlayacak. Diğer iki büyük S&L olan Great Western ve Golden West Financial da gayrimenkul sektöründeki toparlanmadan faydalanmaya hazır. Golden West o kadar iyi yönetiliyor ki bütün sorunlardan kaçınmayı başardı.

California’nın toparlanmasına yapılacak biraz mesafeli bir hamle de benim daimi favori hissem Fannie Mae olabilir. Fannie Mae şimdiye kadar mükemmel bir yatırım olmasına rağmen (dokuz yılda yirmi kat, son beş yılda da beş kattan daha fazla artış) şirketin gerçek değeri hala hisse fiyatına yansımış değil. 1994 kâr tahminine göre eğer Fannie Mae şimdiki çarpanlara göre işlem görse, fiyatı 125 dolar olmalıydı. Fakat Pigpen’in üzerinde nasıl bir kir bulutu geziyorsa,  Fannie Mae’nin üzerinde her zaman bir felaket bulutu gezer.

İnsanlar, Texas’ın yaşadığı durgunluk sonucunda kitlelerin nasıl konut kredilerinde temerrüde düşüp evlerini boşalttığını ve bundan Fannie Mae’nin gördüğü zararı unutmuyorlar. Wall Street California’da da aynı şeyin olacağını söylüyor, ben ise olmayacağını söylüyorum. Fannie Mae Texas’ta duvara çarptıktan sonra kredi verme kurallarını sıkılaştırdı. Konut kredi oranı, son durgunluk dönemi dahil olmak üzere ard arda altı senedir düşüyor. Şu anda oran %0,6 ile on yılın en düşük seviyesinde. Aynı zamanda Fannie Mae’nin ipoteğe dayalı menkul kıymetleri de patlama yaşıyor.

New England’ın toparlanmasına yatırım yaparken bankalar ve S&L’ler dışında birkaç perakendeciye de yatırım yaptım fakat sadece bölgeye özel olanları bulmak zordu. California ise bunlarla dolu. Dünyanın en büyük yedinci ekonomisi hepsi de olmasa gelirinin büyük bir kısmını bölgeden sağlayan çeşitli şirketlere ev sahipliği yapıyor. Otuz bir milyon Amerikalının bu şirketleri ilk elden gözlemleme şansı var.

The Good Guys lokasyonlarının çoğu Los Angles ve San Francisco’da olan bir elektronik perakendecisi. Mükemmel hizmeti düşük fiyata sunuyor ve şirketin hisseleri 1992’nin tepesi olan 22.50 doların yarısına işlem görüyor. Müşteriler zorunlu olmayan harcamalar yapmaya tekrar başladıklarında The Good Guys bu işten fayda sağlayacak.

Market zinciri Vons neredeyse sadece California’da faaliyetini sürdürüyor ve bir ikincisi Albertson’un  faaliyetinin büyük bir kısmı da eyalette. Merkezi Seattle’da olan süpermarket zinciri Nordstrom’un cirosunun %50’si California’da, Minneapolis’ten Dayton Hudson satışlarının %30’unu, iflastan yeni kurtulan Carter Hawley Hale ise satışlarının %90’ını eyalete yapıyor. Nordstorm muhteşem performansı olan ve çok iyi yönetilen bir firma ve hisse senedi de 19 F/K’nın altında işlem görüyor.

California ayrıca indirim mağazası diyarı. Price Club mağazalarının çoğu orada yani Price Co., rakibi Costco ile birleşmesinin yanında California’nın toparlanmasından da fayda sağlayabilir. Home Depot’un Batı Yakası versiyonu olan HomeBase de (doğuda BJ’s Wholesale Club’ları işleten Waban’ın sahip olduğu) eyaletin her yerinde kendini klonlamış durumda.

İki yıl önce tüyo verdiğim bir başka çeşit indirim mağazası da kuaför zinciri Supercuts. Supercuts salonlarının dörtte biri California’da bulunuyor. İnsanların 100 dolarlık stilistleri karşılayamayıp saç kesimi ve yıkamayı 13 dolara yaptırmak için Supercuts’a gelmesi sonucu şirket California’daki durgunluktan fayda sağlamış olabilir. Belki de bazıları hiçbir zaman 100 dolarlık stilistlere dönmeyecek fakat her koşulda şirket bütün ülkeye yayılıyor ve salon başına satışları da artıyor. Hisse 16.25 dolardan işlem görüyor.

Durgunluktan çıkan bir bölge ya da eyaletten kâr etmenin bir diğer yolu da büyük arsaları bulunan şirketlerin hisselerini almaktır. 1980’lerin hareketli zamanlarında California arazileri o kadar pahalıydı ki ons ile satılabilirdi.

Bugün California’da beş yıl öncesinden daha ucuza satılan çok arazi var ve ikisi de halka açık Newhall Land and Farming ile Tejon Ranch’ın Los Angles’ın çevresinde büyük bir arazi portföyü bulunuyor. Newhall yirmi yıl boyunca muhteşem bir şirketti ve şu anda 1989’daki en yüksek fiyatının yarısına alınabiliyor.

Bu da bizi California konut inşaatçılarına getiriyor. Decline and Fall bütün şöhreti toplarken, California, ucuz arazi ve mütevazi ücretlere çalışmaya razı işgücü sayesinde sessizce ülkede ev inşa etmek için en iyi yer haline geldi. Eskiden savunma sanayine üretim yapan birçok firma bu aralar çekiç sallıyor.

Texas ve New England’daki durgunluğun başlarında, sınırdaki konut inşaatçılarının battığına ve hayatta kalan iyi sermayelendirilmiş şirketlere yer açtıklarını gördük. California’da hayatta kalan en büyük şirket Kaufman & Broad. Broad kulağa toad (kurbağa) gibi gelebilir ama şirket bir prens gibi yönetiliyor. Kaufman &Broad düşük fiyatlı konut pazarını domine ediyor ve önümüzdeki yıllarda birkaç toplu konut daha yapmayı planlıyor. Fiyatları düşük tutarken kaliteyi yüksek tutuyor ve bu rakiplerinin üstesinden zor geleceği bir kombinasyon.

New England’ın toparlanması daha sönük kalırken, California’nınki daha güçlü olabilir. Meksika’nın kuzeyinde çok güzel bir lokasyonda oluşu, Uzak Doğu’ya açılan bir kapı olması, çeşit çeşit etkileyici yüksek teknoloji şirketine ev sahipliği yapması ve tecrübeli iş gücü ile California çok çekici bir görünüm sunuyor.

California’nun toparlanmasını kaçırırsanız umutsuzluğa kapılmayın. Er ya da geç Sun Belt’te başka bir “düşüş ve yükseliş” olacak, belki de bu şimdiden sendeleyen Pacific Northwest ya da birkaç federal bürokratı bırakabilirsek Maryland ya da Virginia.

Peter Lynch Investor’s Edge köşesinde aylık olarak yazmaktadır. 1977-1990 arasındaki 15 yıllık periyotta en iyi performans gösteren Magellan Fonu’nu yönetti. Şimdi ise Fidelity Management ve Research Co’nun başkan yardımcılığını yapıyor. Son kitabı Borsayı Yenmek, Simon &Shcuster’den çıktı.

Anahtar Kelimeler: Hisse Yatırım Stratejileri, Ekonomi