Çıpalama Önyargısı ve Karar Alma Sürecine Etkisi

Herkese selamlar.

Bu aralar davranışsal finansa takmış durumdayım. Az zamanda önüme ne gelirse okumaya çalışıyorum. Şuanki ilgi alanım ise önyargılarımız.

Yatırım yaparken hepimizin farkettiği bir nokta var. Aslında iyi şirketleri belirlemek çok da zor değil. Zor olan on bin yıllık güdülerine hakim olarak onlara gerektiği kadar tutunabilmek. Zor mu? Çok zor.

İnsanın kendi ile savaşması gerekiyor. Ve bu savaş ne kadar bilinçli olarak yapılırsa istenen sonuçlara ulaşmak da o kadar kolay oluyor.

İçine girince farkettim ki meğer ne önyargılarım, ne arızalarım varmış da haberim yokmuş.

İlk inceleyeceğim ise Türkçe’ye “Çıpalama Önyargısı” olarak çevrilen “Anchoring Bias”.

Şimdi bu biricik önyargımızın tanımını verelim ve bizi nasıl etkiliyor ona bakalım.

vintage-3168021_1280
Çıpalama Önyargısı Nedir?

Çıpalama Önyargısı Nedir?

Çıpalama önyargısı insanoğlunun biricik “bilişsel önyargıları”ndan biridir.

Bir karar verirken ilk elde ettiği bilgiye (çıpaya) çok fazla güvendiğini ve sonraki kararlarında bu bilginin etkisinde kaldığını gösterir.

Eğer rakam ilk öğrendiğimiz değerin yakınlarındaysa kararımızda çıpa değerine yaklaşma eğilimi gösteririz. Eğer rakam çıpadan uzaksa o zaman da onu uzaklaştırırız.

İlk defa duyduğumuz bu bilgi (çıpa) artık bizim odağımız haline gelir. Bundan sonra yaptığımız tüm müzakerelerde, pazarlıklarda, tartışmalarda artık bu çıpayı referans alırız.

Hemen bir örnek vereyim. İkinci el bir ev alacaksınız. O eve biçilen fiyat artık pazarlığın odağındadır. Bundan sonraki tüm pazarlık o fiyat etrafından döner. Eğer siz evi bu değerin altında alırsanız mutlu olursunuz, üstünde alırsanız da kazıklanmış hissi ile mutsuz olursunuz.

Oysa piyasada çok daha ucuza aynı türde evler bulunabilir.

En Çok Can Yakan Çıpa

Yurtdışında tek taşların en az iki maaş kadar olması gibi bir teamül var (Bizde böyle bir şey var mı bilmiyorum). Yeni evlenenler de sorgulamadan bu iki aylık maaş değerini çıpa olarak alıyor. Kime göre iki, neye göre iki belli değil.

Bir çok insan borçlanma pahasına bu çıpayı tutturmaya çalışıyor. Farz edin ki müstakbel eşiniz evlilik yüzüğünün maaşınızın iki katı olması gerektiğini öğrendi.

Eğer bir maaşlık bir yüzük alırsanız geçmiş olsun:)

Üstü ise iyi olarak algınacaktır.

Oysa bu alım için kişinin finansal durumu, borcu olup olmaması, çiftin gelecek planları gibi bir çok şey denkleme katılabilirdi.

Bir de bizde gelinin en iyi arkadaşı, Instagram ve Pinterest gibi başka çıpalar da var:) Onlardan öğrenilen ilk bilgiler sonraki alımlarda artık normu oluşturabilir.

Finans Dünyasında Çıpalama Etkisi

İşimiz evlilik değil finansal bağımsızlığı kazanmak olduğu için konumuza çabucak dönebiliriz.

Mesela size bir hisse senedinin fiyatının 3 ay sonra nerede olacağını sorsam bana nasıl cevap verirsiniz. Büyük ihtimalle (çok aşırı büyük ihtimalle) hisse senedinin bugünkü fiyatını baz alarak bana bir tahminde bulunursunuz. Öğrendiğiniz fiyat bilgisini baz alarak gelecek fiyat tahmini yaparak aslında bu önyargı altında hareket etmiş olursunuz.

Çıpalama ve Temettü Kararı

Türkçe yazılan güzel makalelerden birine buradan ulaşabilirsiniz. 

Bugün ödenen kâr payı makaleye göre yarınki temettüler için çıpa görevi görüyor. Eğer ileride bu temettüden daha düşük bir tutarda ödenirse bu sefer yatırımcılar bu konuda mutsuz oluyorlar.

Buldum arkadaşlar. Demek ki benim her sene daha fazla temettü istemem ve temettüsü büyüyen hisse yatırımcısı olmamın sebebi çıpalama önyargısıymış:)

Kısa Zamanda Çok Düşen Hisse Senedine Saldırmak

Sanırım bu önyargının en yoğun yaşandığı durumlardan biri de bir hisse senedinin fiyatının kısa sürede aşırı düştüğü zamanlar.

Bir örnekle açıklayalım. Bir hisse senedinin fiyat 100 TL olsun. Bir şey oldu ve fiyatı kısa zamanda 60 TL’ye düştü. Bir çok yatırımcı ilk karşılaştıkları referans fiyat olan 100 TL ile 60 TL’yi karşılaştırarak alım kararı alabilir. Çünkü güncel fiyat referans fiyatına göre çok geriye gitmiştir ve çıpaya göre ucuz gözükmektedir. Bu yüzden kişi sadece fiyata bakıyorsa bu ucuzluğa atlayabilir.

Fakat sadece fiyata bakarak çıpalama etkisi ile verilen kararlar genellikle zararla sonuçlanır. Çünkü gerçek değere ve temel verilere bakılmamıştır.

Çıpalama Etkisinden Nasıl Kaçınırız

İşte geldik fasülyenin faydalarına…

Sanırım bu etkinin varlığının farkına vararak zor bir aşamayı atlattık. Fakat bunu bilsek bile onbinlerce yıllık etki ile oluşmuş ve yerleşmiş bir önyargıdan kurtulmak varolduğunu bilseniz bile kolay değil.

Mesela 1996 yılında Journal of Experimental Psychology isimli dergide yayınlanan bir çalışmada  deneklere Mahatma Gandhi’nin ne zaman öldüğünü tahmin etmeleri istenmiş. Yanlış olduğu kabak gibi belli olan çıpalar verilmiş: 8 yaşından önce veya sonra mı, yoksa 140 yaşından önce mi sonra mı ölmüş? İki çıpa da belirgin şekilde abartılı olduğu halde ilk grup 50 yaşında öldüğünü, ikinci grup da ortalama olarak 67 yaşında öldüğünü belirtmiş.

Bunun yanında çıpalama etkisinin varlığından haberdar olan deneklerle yapılan bir çok çalışmada da bu etkiden kaçınılamadığı görülmüş.

Galiba içimize fazla işlemiş. Fakat durum o kadar da umutsuz değil. Amerika’da yapılan başka bir araştırmada doğru belirlenen hedeflerin çıpalama etkisini hafiflettiği bulunmuş. Fakat eğer hedefler abartılırsa sonuçları olumsuz etkileyebiliyor.

Ayrıca bilişsel yetenekleri yüksek olan kişiler de doğuştan şanslı çünkü onların bu önyargıdan kurtulması daha kolay.

İnsan psikolojisi ne kadar garip.

Peki bu etkiden finans alanında nasıl kaçınabiliriz?

Çoğunluğun hisse senedinin değerine değil de fiyatına odaklandığı bir dünyada tabii ki bu çok zor. Ama aslında çözüm de burada yatıyor.

Bir şirketi incelerken önce fiyatına bakmayıp değerini hesaplamaya çalışmak bu etkiyi kırmayı kolaylaştırıyor. Fakat burada da şöyle bir sıkıntı olabilir. Eğer bu etkiden kurtulamazsanız sizin bulduğunuz rakam ile piyasa fiyatı arasındaki rakamı karşılaştırıp piyasa fiyatına yaklaşmak için tekrar analiz yapmak isteyebilirsiniz.

Bir diğer yol ise hisseyi tek bir veri ile değil de çok yönlü olarak değerlendirmek. Bir iki değil çok yönlü yapılan araştırmalar daha iyi sonuç verebiliyor.

Herkese bol bilinçli günler dilerim.

Saygılar.

12 Yorum

    • Lattedenborsaya demiş ki:

      Sayın Burak Bey,

      Katkınız için çok teşekkür ederim.

      Saygılar.

      Şubat 23, 2019
  1. Oktay demiş ki:

    Herkes kolay yoldan zengin olmaya takmış durumda.

    Davranışları da bu durum etkilemekte. Davranışsal çıpamız da bu:)

    Bu yazınız da diğerleri gibi çok güzel. Teşekkürler..

    Memlektte borsa ile ilgilenen herkes olmasa da çoğunluk en dipten almanın zirvede satmanın peşinde.

    Güzel paralar kazansa da bunu hemen bir ev, araba vs ile realize etme derdinde.

    Yabancıların 200 yılı aşkın finansal yatırım geçmişleri ders olmaya çok uzak.

    Sene 2019 Biz hala temettü nedir, yenir mi, gerekli midir? tartışıp duruyoruz.

    Endeks çıkar hisseler pahalı, düşer bugün yarın memleket batacak sat kurtul deriz.

    Çıpamız da Ahmet sat dedi diye sat yada Ahmet uçacakmış kaçacakmış dedi diye al şeklinde..

    Değer yatırımı üzerine alınacak çok yolumuz var.

    Sıfırdan başarıya ulaşacak yolunuz herkese Güzel bir ders niteliğinde olacak inşallah..

    Zevkle takip ediyor, umutla bir sonraki yazınızı bekliyoruz 🙂

    Şubat 23, 2019
    Yanıtla
    • Lattedenborsaya demiş ki:

      Sayın Oktay Bey,

      Desteğiniz için çok teşekkür ederim. İnsanoğlu çok garip varlık:) Ama ne yalan söyleyeyim, kendini tanımak ve öğrenmek de bir o kadar zevkli.

      Doğru diyorsunuz. 1700’lü yıllarda başlayan temettüyü tartışıp duruyoruz genç borsamızda. Ama umarım her şey çok daha iyiye gidecek. Zaman akıyor, değişiyor.

      Ben de bu temettü emekliliği yoluyla finansal bağımsızlık kazanma işini başarabilirim. Ama başaramasam da güzel bir temettü geliri elde edebileceğimi düşünüyorum. Bakalım, hayırlısı olsun:)

      İyi günler dilerim.

      Saygılar.

      Şubat 26, 2019
  2. Serdardm demiş ki:

    Ben 6 aydir her ay alim yapiyorum okudukca ogreniyorum ogrendigim birinci sey sabir 2.okuyup arastirma cipadan kurtulmak icin bence yapilacak sey kademeli alim birde porfoyu porfoyu ideal seviyede tutma ornegin 10 hissen var o ay hangisi sana gore ucuzsa onu daha cok alirsin sonraki ay digerini

    Şubat 23, 2019
    Yanıtla
    • Lattedenborsaya demiş ki:

      Sayın Serdardm,

      Warren Buffett’ın da dediği gibi bilgi bileşik şekilde artıyor. Bize düşen olabildiğince çok okumak ve bileşik getirinin büyüsünü yapmasını beklemek.

      Bol kazançlar dilerim.

      Saygılar.

      Şubat 26, 2019
  3. Kenan demiş ki:

    Bu yıl ki mektup yayınlandı.Heyecanla bekliyoruz 🙂

    Şubat 24, 2019
    Yanıtla
    • Lattedenborsaya demiş ki:

      Yetiştiremedim Kenan Bey:) En kısa sürede çevirmeye çalışıyorum bakalım.

      Saygılar.

      Şubat 24, 2019
  4. Özgür demiş ki:

    Merhaba ,
    Şubat ayinda uzun bir ara vermeniz gözlerden kaçmadı 😉 Ama tekrar aramızdasınız. Davranışsal finans ile ilgili “finansal piyasalarda zihin kontrolü ” adında sayın Ateşan aybars”ın kitabını aldım. Ancak aradığımı bulamadım. Sizden gelecek kitap önerilerinizi bekliyorum
    Iyi günler dilerim.
    Saygılarımla,

    Şubat 25, 2019
    Yanıtla
    • Lattedenborsaya demiş ki:

      Sayın Özgür Bey,

      Evet bir ara oldu. Bundan sonra eskisi kadar yoğun yazamam diye düşünüyorum.

      Ama okumaya gelişmeye devam edelim. Onda ara yok:)

      Şu anda bir iki İngilizce kitap okuyorum ama daha bitiremedim. Bitirince mutlaka görüşlerimi belirtirim.

      Bol kazançlar dilerim.

      Saygılar.

      Şubat 26, 2019

Yorumunuzu Ekleyin