Geri Tepme Etkisi Nedir?

Herkese selamlar. Karar alma mekanizmamızı etkileyen “bilişsel önyargılar”ımızı incelemeye devam ediyorum. Bunlardan bir tanesi de “backfire effect” olarak da bilinen geri tepme etkisi.

Kısaca, yerleşik düşünce ve inançlarımızın aksine bir bilgi ile karşılaştığımızda, yerleşik fikrimizi sorgulamak yerine, ona daha fazla bağlanmamız anlamına geliyor.

Bu yazıda önyargıyı daha da ayrıntılı inceleyeceğiz ve yatırımcılığımıza olası etkilerini de sorgulayacağız.

Peki neden önyargıları inceliyorum? Çünkü önyargılarımız doğru ve tarafsız karar almamızı engelliyor. Doğru sonuçları almak ve başarılı olmak için ise duygusal değil analitik olmalıyız. Bunu da ancak önyargılarımızı yakından tanıyarak ve tuzaklarına düşmeyerek yapabiliriz. Yani savaşı kazanmak için düşmanlarımızı ve kendimizi tanımalıyız.

Kendinizi ve düşmanınızı tanıyorsanız yüz tane savaşın sonucundan kormanıza gerek yoktur. Eğer kendinizi bilir de düşmanı bilmezseniz kazandığınız her zaferin yanında bir de yenilgi alırsınız. Eğer ne kendinizi ne de düşmanınızı tanıyorsanız her savaşı kaybedersiniz.

Sun Tzu – Savaş Sanatı

Daha önce;

Şimdi de Geri Tepme Etkisine (Backfire Effect) göz atalım.

Hadi başlayalım.

Geri Tepme Etkisi Nedir?

Evrim Sürekli Kendini Düzeltmektedir ama İnsanoğlu Bazen İnat Ediyor

Olması gereken rasyonel bir dünyada, insanlar temel düşünce ve inançlarına aykırı bir kanıtla karşılaştıklarında önce bu kanıtı ölçüp tartarlar. Sonra da düşünce ve inançlarını bu yeni kanıtlarla uyumlu güncellerler. Yani;

Gerçekler değiştiğinde, fikrimi değiştiririm. Siz ne yaparsınız Bayım?

John Maynard Keynes

Tabii gerçek hayatta bazen böyle olmayabiliyor. İnsanlar ana düşüncelerinin aleyhine bir gerçekle karşılaştıkları zaman onu reddediyorlar ve eski inançlarına daha sıkı sıkıya bağlanıyorlar. Buna da Geri Tepme Etkisi (Backfire Effect) diyoruz.

Dünyada temel fizik kuralları geçerli olsa da maalesef işin içine insan beyni girdiğinde olaylar çok karmaşıklaşabiliyor.

Birine fikrini değiştirmek için gerçekleri anlattığınızda insanlar körü körüne gerçeklerle çürüttüğümüz düşünceye daha da bağlanıyorlar.

Geri Tepme Etkisi (Backfire Effect) Örnekleri

Mesela politikadan örnek verelim: Yapılan bir bilimsel çalışmada bir seçmene desteklediği aday hakkında olumsuz bilgiler verildiğinde sıklıkla seçmenin o adaya daha sıkı bağlandığı görülmüş.

Bir başka araştırmalar da çocukların aşılanması üzerine yapılmış. Aşıya karşı olan ebeveynlere aşının faydaları anlatıldığında bazı durumlarda aşıyla hastalığa yakalanma arasında daha güçlü bağlantı kurmuşlar.

Mesela gazeteler arada sırada düzeltmeler yayınlarlar. Bunlara “tekzip” deniyor. Yapılan araştırmalarda tekzipi okuyan gazete okuyucularının eski düzeltilmiş habere daha fazla inandıklarını ortaya koymuş. Bir örnek vermek gerekirse; Amerika’da 2006 yılında yapılan bir araştırmada önce Irak’ta kitle imha silahları bulunduğuna dair bir haber yayınlanmış. Sonra da bunu düzelten ve yalanlayan bir haber daha yayınlanmış. Savaşa karşı olanlar ilk haberi görmezden gelerek ikinci haberi sahiplenirken, savaş yanlıları ikinci haberi öfkeyle karşılayıp birinci habere sahip çıkmışlar. Bunu başka şeylerde de denemişler ve düzeltmelerin ilk habere olan bağlılığı arttırdığını bulmuşlar.

Evet dostlar insan beyni bir düşünceye bağlandımı onu pamuklara sarıp sarmalıyor ve onu yeni gerçeklerden koruyor. Nasıl onaylama önyargısı yeni bilgi aramamızı engelliyorsa, geri tepme etkisi de eski öğrendiğimizi korumamızı sağlıyor.

Yani insanların düşüncelerini değiştirmek için yapılan ikna çabaları, ne kadar doğru argümanlar kullanırsanız kullanın insan beyni tarafından ters algılanabiliyor. Ne kadar müthiş şu insan beyni…

Geri Tepme Etkisi (Backfire Effect) ve Hisse Senedi Yatırımcılığı

Bizim asıl konumuz hisse senedi yatırımcılığı.

İlk yapmamız gereken şey geri tepme etkisinin farkında olmak. Böylece diğerlerinden bir adım öne geçebiliriz.

Mesela bir hisse senedinin gerçek değerinin altında olduğunu düşünüyorsunuz ve alım yaptınız. Fakat sonradan şirketin aslında o kadar da ucuz olmadığını size anlatan gerçeklerle karşılaşmaya başladınız. Mantıklı ve geri tepme etkisinin farkında olan bir birey oturup bu yeni gerçeklerle durumu tekrar değerlendirir.

Fakat geri tepme etkisi tarafından yönetilen birey pozisyonunda ısrar eder, hatta pozisyonunu arttırır. Sonra da eğer haksızsa gemi ile birlikte batar.

Aynı şekilde bazı gerçekleri değerlendirerek borsanın düşeceğini düşündünüz ve short pozisyon açtınız yani endeksi sattınız. Ama endeks aşağı değil yıkarı gidiyor ve yeni bulgular da bunu doğruluyor.

Geri tepme etkisi altındaki birey bu gerçekleri görmezden gelerek short pozisyonda kalır, hatta pozisyonunu arttırır. Bu bir tuzak diyebilir.

Eğer gerçekleri denkleme katmakta ısrar eder ve büyük ihtimalle zararına zarar ekler.

Toparlarsam

Evet dostlar, geri tepme etkisi de diğer önyargılar da gibi bizi biz yapan özelliklerden. Fakat bu eksiklikler bunların farkında olmamamız ve önlem almamamıza engel değil.

Eğer eksikliklerimizi bilirsek buna göre davranırız.

Evet, duygusuz yatırımcı olmaz. Bir abimin dediği gibi: “Duygusuz yatırımcı mı olur la? İnsan dediğin duygu zaten”.

Fakat bu, önyargılarımızın farkında olup önlem almamıza engel değil.

Herkese bol geri tepmesiz günler dilerim:)

Saygılar.

Unutmadan şuraya Backfire Effect ile ilgili İngilizce bir yazı bırakayım. Belki okumak isteyen olur.

3 Yorum

  1. boston demiş ki:

    İnsana farkındalık katan güzel bir yazı olmuş elinize sağlık.

    Haziran 29, 2022
    Yanıtla
    • Lattedenborsaya demiş ki:

      Selamlar Boston,

      Önyargılarımız çok ilgimi çekiyor. Fırsat bulursam hepsi ile ilgili yazmak istiyorum.

      Beğendiğine çok sevindim.

      Saygılar.

      Temmuz 2, 2022

Yorumunuzu Ekleyin

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.