Herkese selamlar.
Bu aralar davranışsal finansa takmış durumdayım. Az zamanda önüme ne gelirse okumaya çalışıyorum. Şuanki ilgi alanım ise önyargılarımız.
Yatırım yaparken hepimizin farkettiği bir nokta var. Aslında iyi şirketleri belirlemek çok da zor değil. Zor olan on bin yıllık güdülerine hakim olarak onlara gerektiği kadar tutunabilmek. Zor mu? Çok zor.
İnsanın kendi ile savaşması gerekiyor. Ve bu savaş ne kadar bilinçli olarak yapılırsa istenen sonuçlara ulaşmak da o kadar kolay oluyor.
İçine girince farkettim ki meğer ne önyargılarım, ne arızalarım varmış da haberim yokmuş.
İlk inceleyeceğim ise Türkçe’ye “Çıpalama Önyargısı” olarak çevrilen “Anchoring Bias”.
Şimdi bu biricik önyargımızın tanımını verelim ve bizi nasıl etkiliyor ona bakalım.
Çıpalama Önyargısı Nedir?
Çıpalama önyargısı insanoğlunun biricik “bilişsel önyargıları”ndan biridir.
Bir karar verirken ilk elde ettiği bilgiye (çıpaya) çok fazla güvendiğini ve sonraki kararlarında bu bilginin etkisinde kaldığını gösterir.
Eğer rakam ilk öğrendiğimiz değerin yakınlarındaysa kararımızda çıpa değerine yaklaşma eğilimi gösteririz. Eğer rakam çıpadan uzaksa o zaman da onu uzaklaştırırız.
İlk defa duyduğumuz bu bilgi (çıpa) artık bizim odağımız haline gelir. Bundan sonra yaptığımız tüm müzakerelerde, pazarlıklarda, tartışmalarda artık bu çıpayı referans alırız.
Hemen bir örnek vereyim. İkinci el bir ev alacaksınız. O eve biçilen fiyat artık pazarlığın odağındadır. Bundan sonraki tüm pazarlık o fiyat etrafından döner. Eğer siz evi bu değerin altında alırsanız mutlu olursunuz, üstünde alırsanız da kazıklanmış hissi ile mutsuz olursunuz.
Oysa piyasada çok daha ucuza aynı türde evler bulunabilir.
En Çok Can Yakan Çıpa
Yurtdışında tek taşların en az iki maaş kadar olması gibi bir teamül var (Bizde böyle bir şey var mı bilmiyorum). Yeni evlenenler de sorgulamadan bu iki aylık maaş değerini çıpa olarak alıyor. Kime göre iki, neye göre iki belli değil.
Bir çok insan borçlanma pahasına bu çıpayı tutturmaya çalışıyor. Farz edin ki müstakbel eşiniz evlilik yüzüğünün maaşınızın iki katı olması gerektiğini öğrendi.
Eğer bir maaşlık bir yüzük alırsanız geçmiş olsun:)
Üstü ise iyi olarak algınacaktır.
Oysa bu alım için kişinin finansal durumu, borcu olup olmaması, çiftin gelecek planları gibi bir çok şey denkleme katılabilirdi.
Bir de bizde gelinin en iyi arkadaşı, Instagram ve Pinterest gibi başka çıpalar da var:) Onlardan öğrenilen ilk bilgiler sonraki alımlarda artık normu oluşturabilir.
Finans Dünyasında Çıpalama Etkisi
İşimiz evlilik değil finansal bağımsızlığı kazanmak olduğu için konumuza çabucak dönebiliriz.
Mesela size bir hisse senedinin fiyatının 3 ay sonra nerede olacağını sorsam bana nasıl cevap verirsiniz. Büyük ihtimalle (çok aşırı büyük ihtimalle) hisse senedinin bugünkü fiyatını baz alarak bana bir tahminde bulunursunuz. Öğrendiğiniz fiyat bilgisini baz alarak gelecek fiyat tahmini yaparak aslında bu önyargı altında hareket etmiş olursunuz.
Çıpalama ve Temettü Kararı
Türkçe yazılan güzel makalelerden birine buradan ulaşabilirsiniz.
Bugün ödenen kâr payı makaleye göre yarınki temettüler için çıpa görevi görüyor. Eğer ileride bu temettüden daha düşük bir tutarda ödenirse bu sefer yatırımcılar bu konuda mutsuz oluyorlar.
Buldum arkadaşlar. Demek ki benim her sene daha fazla temettü istemem ve temettüsü büyüyen hisse yatırımcısı olmamın sebebi çıpalama önyargısıymış:)
Kısa Zamanda Çok Düşen Hisse Senedine Saldırmak
Sanırım bu önyargının en yoğun yaşandığı durumlardan biri de bir hisse senedinin fiyatının kısa sürede aşırı düştüğü zamanlar.
Bir örnekle açıklayalım. Bir hisse senedinin fiyat 100 TL olsun. Bir şey oldu ve fiyatı kısa zamanda 60 TL’ye düştü. Bir çok yatırımcı ilk karşılaştıkları referans fiyat olan 100 TL ile 60 TL’yi karşılaştırarak alım kararı alabilir. Çünkü güncel fiyat referans fiyatına göre çok geriye gitmiştir ve çıpaya göre ucuz gözükmektedir. Bu yüzden kişi sadece fiyata bakıyorsa bu ucuzluğa atlayabilir.
Fakat sadece fiyata bakarak çıpalama etkisi ile verilen kararlar genellikle zararla sonuçlanır. Çünkü gerçek değere ve temel verilere bakılmamıştır.
Çıpalama Etkisinden Nasıl Kaçınırız
İşte geldik fasülyenin faydalarına…
Sanırım bu etkinin varlığının farkına vararak zor bir aşamayı atlattık. Fakat bunu bilsek bile onbinlerce yıllık etki ile oluşmuş ve yerleşmiş bir önyargıdan kurtulmak varolduğunu bilseniz bile kolay değil.
Mesela 1996 yılında Journal of Experimental Psychology isimli dergide yayınlanan bir çalışmada deneklere Mahatma Gandhi’nin ne zaman öldüğünü tahmin etmeleri istenmiş. Yanlış olduğu kabak gibi belli olan çıpalar verilmiş: 8 yaşından önce veya sonra mı, yoksa 140 yaşından önce mi sonra mı ölmüş? İki çıpa da belirgin şekilde abartılı olduğu halde ilk grup 50 yaşında öldüğünü, ikinci grup da ortalama olarak 67 yaşında öldüğünü belirtmiş.
Bunun yanında çıpalama etkisinin varlığından haberdar olan deneklerle yapılan bir çok çalışmada da bu etkiden kaçınılamadığı görülmüş.
Galiba içimize fazla işlemiş. Fakat durum o kadar da umutsuz değil. Amerika’da yapılan başka bir araştırmada doğru belirlenen hedeflerin çıpalama etkisini hafiflettiği bulunmuş. Fakat eğer hedefler abartılırsa sonuçları olumsuz etkileyebiliyor.
Ayrıca bilişsel yetenekleri yüksek olan kişiler de doğuştan şanslı çünkü onların bu önyargıdan kurtulması daha kolay.
İnsan psikolojisi ne kadar garip.
Peki bu etkiden finans alanında nasıl kaçınabiliriz?
Çoğunluğun hisse senedinin değerine değil de fiyatına odaklandığı bir dünyada tabii ki bu çok zor. Ama aslında çözüm de burada yatıyor.
Bir şirketi incelerken önce fiyatına bakmayıp değerini hesaplamaya çalışmak bu etkiyi kırmayı kolaylaştırıyor. Fakat burada da şöyle bir sıkıntı olabilir. Eğer bu etkiden kurtulamazsanız sizin bulduğunuz rakam ile piyasa fiyatı arasındaki rakamı karşılaştırıp piyasa fiyatına yaklaşmak için tekrar analiz yapmak isteyebilirsiniz.
Bir diğer yol ise hisseyi tek bir veri ile değil de çok yönlü olarak değerlendirmek. Bir iki değil çok yönlü yapılan araştırmalar daha iyi sonuç verebiliyor.
Herkese bol bilinçli günler dilerim.
Saygılar.