Herkese selamlar! Bu gün ünlü matematikçi ve fizikçi Sir Isaac Newton’un borsada nasıl battığından bahsedeceğim. Kendisi bilime yaptığı katkılarla biliniyor fakat 20.000 pound kaybetmiş Güney Deniz Şirketi Balonunda ve beş parasız kalmış. Bu zamanın parasıyla yaklaşık 3 milyon dolar. 300 yıl önce bir balon ve dünyanın en önemli fizikçilerinden birinin batışı…
En ünlü sözlerinden bir tanesi olan “Yıldızların hareketlerini hesaplayabilirim, insanların çılgınlıklarını değil.” bu batıştan sonra söylemiştir.
Öncelikle size Güney Deniz Şirketi Balonundan biraz bahsedeceğim, ardından da Sir Isaac Newton parasını nasıl kaybettiğini açıklayacağım.
Hadi başlayalım.
Güney Deniz Şirketi
1701-1714 yılları arasında süren İspanyol Veraset Savaşları sonunda İngiltere, 1713 Utrecth Anlaşmasıyla Güney Amerika’daki İspanyol sömürgeleri ile ticaret hakkını elde etmiş. İngiltere’nin yükselişinin başlangıcı kabul ediliyor bu savaş.
Güney Deniz Şirketi de para karşılığında bu bölge ile ticaret yapma tekelini alıyor.
1711 yılında kurulan bu şirket köle ticareti ve mal ticaretinde çok başarılı olamıyor. Tekeli esnetiliyor, zor duruma düşüyor. Yöneticilerin aklına başka bir fikir geliyor. 1719 yılında çeşitli görüşmeler! yoluyla yetkililer ikna ediliyor. Uzun dönemli borçların Güney Deniz Şirketi hisselerine çevrilmesi yoluyla İngiltere’nin savaş giderlerini finanse edip hazineyi rahatlatma görevi şirkete veriliyor. İngiltere Merkez Bankası’na alternatif bir kuruluş işlevi görmeye başlıyor yani.
Böylece büyük bir balonun oluşmasının yolu açılıyor.
Güney Deniz Şirketi Balonu
İngiltere halkı düşünmüş, Güney Amerika’daki yerlilere yünden elbise satarız ve onlar da bize çil çil altın verirler. Yatırım yapacak paramız da var. Şirketin hisselerini deli gibi almaya başlamışlar. İşi o kadar abartmışlar ki 1720’nin Ocak’da 128 pounda satılan şirket hisseleri Haziran sonunda 1050 pounda çıkmış.
Bu arada kötü yönetim, boş vaatler, yanlış limanlarda bekleyen yünler derken şirketin durumu çok kötüye gitmiş. Ama bundan sadece yönetimin haberi var o zamanlar. Çok iyi reklam yapıyorlar ve insanların aç gözlülüğüne hitap ediyorlarmış.
Fakat işin aslı öyle değil ve bunu ilk farkeden de şirketin yöneticileri oluyor ve tabii ki hisselerini satmaya başlıyorlar. Kötü haber çabuk yayılıyor ve bu satışa herkes katılıyor. Balon patlıyor ama öyle bir balon ki İngiltere finans sistemini toptan tehdit ediyor ve çıkarılan yasa ile halka arzlar yasaklanıyor.
Sonrası hüsran tabii ki. Şimdi bunun nasıl olduğunu bir grafik yardımıyla görelim. Bakalım ünlü dahi Sir Isaac Newton paraları nerede kaybedip batmış.
Balonun Patlaması
Yukarıda çılgınlığın resmini görüyorsunuz. 180 dolarlardan hisseye giriş yapan Newton, 380 dolar civarından hisseden çıkıyor. 2 kattan fazla bir para kazanıyor. Az bir parayla girmişti ama yine de ünlü fizikçi parasını kısa zamanda ikiye katlamış oldu.
Fakat sonra hisse 600 dolara çıkıyor. Hepimizin yaşadığı bir şey bu. En gıcık durumlardan biri. Bunu takip eden evre ise keşke satmasaydım niye sattım denilen kızgınlık evresi. Ahmet abi zengin oldu, Mehmet abi yeni ev aldı ben arkasından bakıyorum denilen evre.
700 dolar ise tekrar piyasaya giriyor. Hem de çok daha büyük bir miktarla. Bir kere kazandım, bir daha kazanırım diye düşünmüş olmalı. Ya da inandığı düşüşün hiç gelmeyeceğine ikna oldu. İnsanların çılgınlığına kendisi de katıldı. Fiziğe neredeyse ismini verecek olan adam sürüyle birlikte hareket ediyor. Çok ilginç değil mi:)
Sonra olan oluyor ve insanlar hisse satmaya başlıyorlar. Newton düşüşe inandığında ise hisse bir daha yukarı çıkmamak üzere 400 doların altına düşüyor. Sonra da 100 dolarlara geliyor.
Newton bu düşüşte o zamanın parasıyla 20.000 pound kaybediyor. 3 milyon dolar civarı bu günün parasıyla. Sonra da ünlü sözünü söylüyor. “Yıldızların hareketlerini hesaplayabilirim, insanların çılgınlıklarını değil.”
Yazıyı yazarken aklıma abim geldi. O da düşükten sattığı hisselerini 100 binlerden tekrar almak için çok istekliydi.
300 yılda hiç bir şey değişmemiş gibi geliyor bana. Çünkü insanın hırsı, korkusu, aç gözlülüğü ve sürü psikolojisi hala aynı.
Siz bu durum hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce 300 yılda çok değişen bir şeyler oldu mu insan psikolojisinde?
Saygılar.