2008 sonlarında ASELS alsaydın şimdiye paranı yüze katlamıştın. XYZSAN alsaydın 200’e katlamıştın. Krizlerde dipten alım yapanlar şimdi Maldivler’de tatilde gibi lafları hepimiz duyuyoruz. Roket gibi fezayı gösteren ve kriz zamanlarında alım yapmayı öven bir sürü grafik görüyoruz etrafta.
İtiraf edeyim, beni uzun vadeli yatırıma teşvik eden ilk unsur buydu. Parayı yüze katlıyorsun, zenginlik, yatlar katlar, gözlerimde dolarlar uçuşuyordu 🙂 0,20 TL’ye almışsın. 27 TL olmuş. Paraya bak!
Bir de güzel bir söz var Baron Rothschild tarafından söylenen:
“Sokaklarda kan varsa, alım zamanı gelmiş demektir.”
Baron, bunu 1815’teki Waterloo Savaşı’nda kan gövdeyi götürürken, Avrupa büyük bir kaos içindeyken söylemiş.
Çok doğru. Hisse senedi piyasası bize bazen çok iyi fırsatlar sunabiliyor çünkü fiyatlar, “şu anlık” insanlar tarafından belirleniyor ve meşhur Homo Economicus‘a rağmen bu insan pek çok zaman mantıksız kararlar veriyor. Panik yapıyor. (Benjamin Graham’in deyimiyle Bay Piyasa – Mr. Market- bize her gün bir fiyat teklifiyle geliyor)
Bu yazıda ise 2008 krizine yakından bakıp dibi bulmak mümkün mü, psikolojik olarak “2008’de ASELS alsaydın şimdi Cambridge’de nehri seyrederken çayını yudumluyordun.” sözleri gerçekçi mi bunu inceleyeceğim. Buna ek olarak dip neresi ona bakacağım.
Öncelikle 2007 yılında başlayan Amerika Subprime Mortgage krizinin zaman çizelgesini inceledim. Buradan borsamızın durumunu paralel olarak inceleyip “sokaklarda ne zaman kan varmış” onu bulmaya çalışacağım. Yani ne zaman tüm paramla ASELS alsam zengin olurdum, bunun zamanlamasını yapabilir miydim onu inceleyeceğim.
Şubat 2007
Fredie Mac daha fazla subprime mortgage alamayacağını söylüyor. Şubat 2007 sonu itibariyle BIST 100 41.430 puanda (27 Şubat 2007 ASELS düzeltilmiş fiyatlarla 0,697 TL).
Ağustos 2007
Bir kaç şirket iflas koruması istiyor, Bear Sterns iki fonunu likit hale getiriyor. BIST 100 Temmuz sonu itibariyle 52 824 puanda. Dikkat edin tarihin en büyük finansal krizlerinden biri başlamış, sessiz sessiz devam ediyor ve BIST 100 yaklaşık %20 yükselmiş altı ayda (31 Ağustos 2007 ASELS düzeltilmiş fiyatlarla 0,637 TL).
Borsa %20 yükselmiş ASELS düşmüş, forumlarda ne sövüyorlardır o zamanlar bu kağıda.
Mart 2008
Zordaki Bear Sterns JP Morgan’a satılıyor. Satışı, 30 milyar USD ile Amerika Hükümeti finanse ediyor. Mart 2008 sonu itibariyle BIST 100 39.015’e düşüyor. 52 binden 39 bine düştük. Yaklaşık %25-30. Çok düştük değil mi? Sokaklarda kan var mı? Bence var. Millet ne panik yapmıştır o zaman. Geçen %5 bile düşmemişken forumlardaki yaygarayı hatırlayın. 100 bine düşecek, 80 bine düşecek bağırtıları etraftaydı. Şimdi ise %25-30’luk bir düşüşten bahsediyoruz (31 Mart 2008 itibariyle ASELS düzeltilmiş fiyatlarla 0,482 TL).
Borsa düşmüş ama ASELS daha fazla düşmüş. Neredeyse yarıya inmiş. Alır mıydınız? O zamanlar kafa karışıklığını düşünün. Kimi 40 binin altı yok diyor. Kimi modern dünyanın finans sistemi çökecek diyor. Türkiye bu krizi atlatamaz diyorlar. Siz bu havada alım yapabilir miydiniz? Tabii eğer Ağustos’ta almadıysanız…
Eylül 2008
Fannie Mae ve Freddie Mac’e devlet el koyuyor. Bank of America, Merrill Lynch’i 50 milyar dolara satın almak için anlaşıyor, Lehman Brothers iflas koruması istiyor, Mutual Bank batıyor (Amerikan tarihindeki en büyük batış), 29 Eylül’de 700 milyar dolarlık “Wall Street’i Kurtarma Planı” kongre tarafından reddediliyor, Dow Jones tarihinde ilk kez 778 puan birden düşüyor.
BIST 100 36.051 puandan kapatıyor. Kapitalizmin sonu mu geliyor? Türkiye dayanabilecek mi? Wall Street çöküyor mu? (ASELS düzeltilmiş fiyatlarla 0,402 TL’ye düşmüş) IMKB 100 yaklaşık %10 inmiş ama ASELS neredeyse bir %20 daha kaybetmiş.)
Baron Rothschild’ın deyimiyle sokaklarda gerçekten kan var. Gazetelerde boy boy kapitalizmin sonu mu geldi makaleleri. Peki endeks Ağustos’taki 52.824’lük yükseğinden 36 bine gelmiş. Endekse girebilir miydiniz? Nerede bunun dibi?
Ekim, Kasım, Aralık 2008
3 Ekim’de Kongre yeni bir kurtarma paketini geçiriyor ve Bush imzalıyor. 18 Kasım’da Ford, General Motors ve Chrysler Kongre’nin önünde ifade verip kredi istiyorlar. 23 Kasım’da City Group kurtarılıyor. 19 Aralık’ta otomobil şirketleri kredi alıyor.
Aralık 2008’de BIST 100 26.640 puana düşmüş, 2 ayda bir %30 daha aşağı gitmiş. Dibi de Şubat 2009’da görüyor, 24 bin puan ile. Sokaklarda hala kan var. Dünyanın en büyük bankaları iflas etmiş, türlü senaryolar konuşuluyor etrafta (Aralık 2008 sonunda ASELS düzeltilmiş fiyatlarla 0,308 TL).
Borsanın dibi gördüğü Şubat 2009’da ise 0,294 TL…
Toparlarsam
Yukarıda verilen aylarda borsa hep en aşağıları görmüş. Tam dibe geldik en kötü bitti dendiği anlarda %30 daha inmiş, sonra bir %30 daha. O 2009’da en düşükten ASELS alsaydık şimdi köşe olurduk efsanesi bence biz yatırımcıları gerçekten uzaklaştırıp, hayal ürünü olan ve dünyada bir kaç kişinin yapabildiği dip avcılığına sürüklüyor.
Neresi dip şimdi? Şubat 2007 mi, Ağustos 2007 mi, Mart 2008 mi yoksa 2009’daki Şubat mı? O tarihlerde 40 binin altı yok teknik olarak diyen kaç kişi oldu ya da 35 binden tüm parasıyla borsaya girip %40 kaybı gören kaç kişi stresten öldü.
Ben bu yüzden profesyonel olmayan bir yatırımcı olarak azar azar, zamana yayılmış alımlarla ortalama bir maliyete erişmek hedefindeyim. Böylece stresten uzak kalarak, alımlarımı otomatikleştirerek, endeks yerine şirketlerin yaptıklarına odaklanabiliyorum. En azından odaklanacağım.
Geçmiş verilere bakarak durumu yorumlamaya çalıştım. Ama eminim aramızda o anları yaşayanlar da vardır. Siz o zamanlar ne hissetmiştiniz? Dibi bulmaya çalışıyor musunuz, yoksa başka bir stratejiniz mi var?
En önemlisi dip neresi?
Okuduğunuz için teşekkür ederim. Saygılar.